หนังสือ ทำหน้าที่สื่อสารข้อมูลจากผู้เขียนสู่ผู้อ่าน การออกแบบหนังสือจึงมีหน้าที่สื่อสารบุคลิกลักษณะของข้อมูลนั้นให้ออกมาเป็นรูปธรรมและมีความสวยงาม ด้วยการเลือกและออกแบบภาพ ตัวอักษร และองค์ประกอบทางการออกแบบอื่นๆ นำมาจัดวางอย่างเหมาะสม หนังสือแต่ละประเภทที่มีลักษณะของข้อมูลที่แตกต่างกัน ย่อมมีบุคลิกลักษณะที่ต่างกันด้วย ซึ่งโดยทั่วไปสามารถแบ่งประเภทหนังสือตามลักษณะเนื้อหาออกเป็น 2 ประเภท ได้แก่ หนังสือแบบฟิกชัน และแบบนอน-ฟิกชัน (อารยะ ศรีกัลยาณบุตร, 2550)
หนังสือแบบฟิกชัน (Fiction)
หนังสือแบบฟิกชันนี้จัดเป็นหนังสือที่แต่งขึ้นโดยมีเนื้อหาที่เน้นให้เกิดความสนุกสนาน เพลิดเพลินแก่ผู้อ่านเป็นหลัก เป็นหนังสือที่มีจำหน่ายทั่วไป (trade book) ได้แก่ นวนิยาย เรื่องสั้น หรือโคลงกลอนต่างๆ เป็นต้น โดยมีเนื้อหาที่ถูกแต่งขึ้นเป็นนวนิยายหรือไม่ใข่นวนิยายก็ได้ แต่ไม่ได้มุ่งเน้นไปเพื่อใช้ในการประกอบการเรียนการสอน มีผู้อ่านไม่เฉพาะเจาะจง
หนังสือแบบนอน-ฟิกชัน (Non-Fiction)
หนังสือแบบนอน-ฟิกชันนี้จัดเป็นหนังสือที่แต่งขึ้นโดยมีเนื้อหาที่เน้นให้เกิดความรู้ ความเข้าใจในศาสตร์หรือเรื่องใดเรื่องหนึ่งแก่ผู้อ่านเป็นหลัก เป็นหนังสือประเภทตำรา หรือหนังสือเรียน (textbook) เช่น งานวิจัย สารคดี หรือแบบเรียนวิทยาศาสตร์ ภาษาอังกฤษ ศิลปะ เป็นต้น โดยเนื้อหามีพื้นฐานมาจากความเป็นจริง หรือเกิดจากการค้นคว้าวิจัยและการวิเคราะห์ของผู้เขียนเพื่อใช้สำหรับประกอบการเรียนการสอนและมีผู้อ่านที่เฉพาะเจาะจง คือ นักเรียน นิสิตนักศึกษา และนักวิชาการ
หากจะแบ่งหนังสือโดยพิจารณาในลักษณะรูปเล่ม จะแบ่งออกเป็น 3 ประเภท คือ
หนังสือปกแข็ง (Hardcover)
เป็นหนังสือที่มีการรวมเล่มและหุ้มปกด้วยกระดาษหรือวัสดุอื่นที่หนา เพื่อเพิ่มความแข็งแรง นิยมใช้กับการทำหนังสือตำรา หนังสืออ้างอิงหรือนวนิยายขนาดยาว
หนังสือปกอ่อน (Paperback)
เป็นหนังสือที่มีการรวมเล่มและหุ้มปกด้วยกระดาษที่มีความหนามากกว่าหน้าเนื้อหาในเล่ม แต่จะไม่ใช่ปกแข็ง ทำให้มีความแข็งแรงทนทานน้อยกว่าแบบแรก และจะมีราคาถูกกว่าในการผลิต หรือเรียกว่า พ็อกเก็ตบุ๊ค (Pocket Book)
อนุสาร (Booklet)
เป็นหนังสือที่มีการรวมเล่มและหุ้มปกด้วยกระดาษอ่อน มีขนาดเล่มเล็กและบาง เพราะมีจำนวนหน้าไม่มาก นิยมผลิตขึ้นเพื่อใช้ในหน่วยงานหรือกลุ่มสมาคม ไม่ได้มีไว้จำหน่ายทั่วไป
การออกแบบหนังสือจึงสามารถทำได้หลายแบบ โดยอาจแยกตามประเภทของเนื้อหาหรือลักษณะของรูปเล่ม ซึ่งจะมีส่วนประกอบของหนังสือแตกต่างกันไป หนังสือบางประเภทอาจมีหน้าพิเศษ หรือบางหน้าที่หนังสือประเภทอื่นอาจจะไม่จำเป็นต้องมี โดยภาพรวมแล้วสามารถแบ่งส่วนประกอบของหนังสือออกเป็น 3 ส่วน คือ ส่วนต้นเล่ม (Front Matter) ส่วนหลักหรือส่วนเนื้อหา (Text) และส่วนท้ายเล่ม (Back Matter) ทั้งนี้ ส่วนประกอบของหน้าต่างๆ จะมีองค์ประกอบที่ไม่เหมือนกัน รวมทั้งการเลือกและจัดองค์ประกอบก็แตกต่างกันด้วย มีรายละเอียดที่ควรรู้ก่อนการออกแบบหนังสือ ดังต่อไปนี้
